Jean Ferrat không còn nữa! Từ khắp mọi miền nước Pháp, cất lên những lời mến mộ mà mọi người đều biết là không phải trên đầu môi chót lưỡi, chứa chất bao tình cảm thật sự, lòng tôn trọng vô vàn trước một người chưa bao giờ chịu đầu hàng, qua các bài hát Nuit et Brouillard đến La jungle et le zoo, không quên Le bilan.
Trong lúc cuộc chiến tranh dài nhất của thế kỷ 20 diễn ra, đối với những người đã từng ôm trong lòng hai chữ Việt Nam – và hiện nay còn quan tâm đến đất nước này - cái tên Ferrat gắn liền với những câu thơ đả kích ném vào mặt thực dân đầy tự tin, được diễn tả qua các bài ông hát với một nụ cười khó có thể bắt chước. Ông đã là:
«Kẻ thọc gậy bánh xe
Thoả mãn nhìn
20 năm chiến tranh thực dân thua đậm
Tiếng nói không
Khi trả lời câu hỏi
Của người lính nhảy dù»
«L'empêcheur de tuer en rond
Perdant avec satisfaction
Vingt ans de guerres colonialistes
La petite voix qui dit non
Dès qu'on lui pose une question
Quand elle vient d'un parachutiste» (1)
Một giai thoại nổi tiếng: Tháng 4/1975, chiến tranh Việt Nam kết thúc với chiến thắng của các nhà cách mạng. Đất nước bị tàn phá. Các nơi trên thế giới thở phào nhẹ nhõm. Và Jean d'Ormesson người viết xã luận trong báo Le Figaro đã viết gì? Ông vẫn cảm thấy tiếc nuối không khí tự do đã bao phủ Sài Gòn. Một thứ tự do lạ kỳ: Chế độ Mỹ Ngụy truy bắt, ám sát, giam cầm tận chuồng cọp Côn Đảo những người đối lập. Khi đọc được bài báo, Jean Ferrat đã nổi giận. Và cầm bút viết một lèo bài hát đả kích(2) đáng được ghi vào sử sách. Ông bắt đầu nhắc lại là báo chí luôn bảo vệ chiến tranh thực dân, sau đó là chiến tranh của Mỹ – và đúng như thế:
«Các chiến tranh nói dối, các chiến tranh thực dân
Chính bọn bây đã gây ra
khi cầm bút suốt 30 năm đau khổ
dông dài bảo vệ chúng trên trang báo».
«Les guerres du mensonge, les guerres coloniales
C’est vous et vos pareils qui en êtes tuteurs
Quand vous les approuviez à longueur de journal
Votre plume signait trente années de malheur»
Ông nhắc tiếp lịch sử các phong trào đấu tranh:
«Nằm dài trên đường sắt, lấy thân ta chặn các đoàn tàu
Dưới mằt bọn bây, ta là sâu bọ
tha hồ cho lính xả súng vào
nhưng các ngả đường vang dội «Hoà bình cho Đông Dương»
«Allongés sur les rails, nous arrêtions les trains
Pour vous et vos pareils nous étions la vermine
Sur qui vos policiers pouvaient tirer sans fin
Mais les rues résonnaient de “Paix en Indochine“»
Nhiều câu đã gây âm vang:
«Đại bác đã im tiếng, bây còn tiếp tục»
«Quand le canon se tait, vous, vous continuez»
Và nhất là:
«Đúng thế, tay bọn bây đã dính máu»
«Oui, vous avez un peu de ce sang sur les mains»
Đấy là ví von thôi, vì D'Ormesson phản động thật nhưng không có trách nhiệm đối với tất cả bài viết gây chiến của tờ báo của ông thời đó. D'Ormesson dĩ nhiên có phản ứng và bài hát đã bị cấm truyền thanh trong xứ Pháp xanh xao dưới thời Tổng thống Giscard d'Estaing.
Jean Ferrat là thế đó: Nổi giận đối với kẻ phản động, thân ái với các dân tộc. Cả trung thành: cho đến phút cuối đời mình, ông vẫn là hội viên của Hội Hữu nghị Pháp-Việt (Association d’Amitié franco-vietnamienne).
Tác giả: Alain Ruscio (3) (tháng 3-2010)
Người dịch: Nhị Phương (Pháp)
-----------------
* Chú thích:
(1) Bài hát En Groupe, en ligne, en procession, 1969
(2) bài hát Un air de liberté, 1975
(3) Nhà sử học, tác giả quyển Que La France était belle au temps des colonies (Nước Pháp đẹp sao dưói thời thực dân).- Anthologie de chansons coloniales et exotiques françaises (Hợp tuyển bài hát thực dân và ngoại lai Pháp) Paris, nxb. Maisonneuve & Larose, 2001.