Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường, khoản 2 Điều 13 Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 quy định “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà chưa mất quốc tịch Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam trước ngày Luật này có hiệu lực thì vẫn còn quốc tịch Việt Nam và trong thời hạn 5 năm, kể từ ngày Luật này có hiệu lực, phải đăng ký với cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài để giữ quốc tịch Việt Nam” nhằm bảo đảm cho người Việt Nam định cư ở nước ngoài chưa mất quốc tịch Việt Nam (công dân Việt Nam định cư ở nước ngoài) có cơ hội được đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam, kể cả trong trường hợp đã có quốc tịch nước ngoài, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho công tác bảo hộ của Nhà nước ta đối với công dân Việt Nam định cư ở nước ngoài.

Tuy nhiên, theo báo cáo của Bộ Ngoại giao, sau gần 5 năm thực hiện đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam, tính đến ngày 31/12/2013, mới có trên 6.000 người làm thủ tục đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam. So với tổng số người Việt Nam định cư ở nước ngoài hơn 4,5 triệu người, tỷ lệ đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam dự báo là rất thấp.

Bộ trưởng Cường cho rằng, nguyên nhân là do nhiều người Việt Nam định cư ở nước ngoài đã có quốc tịch nước sở tại, nên nhu cầu đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam của họ không thật sự cấp thiết, thậm chí ở các nước theo nguyên tắc một quốc tịch cứng thì việc đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam có thể ảnh hưởng đến quy chế quốc tịch của họ ở nước sở tại, đến quyền lợi, công ăn việc làm, cư trú của họ.

“Công tác ban hành văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật, nhất là thông tư, thông tư liên tịch chưa kịp thời, làm cho việc triển khai đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam trên thực tế không bảo đảm được đúng thời gian Luật định. Công tác phối hợp tổ chức triển khai thực hiện việc đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam giữa các Bộ liên quan còn hạn chế; cơ chế liên thông, gắn kết giữa việc đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam với việc cấp hộ chiếu Việt Nam chưa được hướng dẫn rõ ràng. Hơn nữa, một bộ phận trong số họ, nhất là ở các nước chưa có cơ quan đại diện của ta, có thể chưa biết đến quy định mới của Luật Quốc tịch năm 2008”, Bộ trưởng Cường nói.

Vì vậy, Chính phủ đề nghị sửa đổi quy định về đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam tại khoản 2 Điều 13 của Luật theo phương án “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà chưa mất quốc tịch Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam trước ngày 01/7/2009 thì vẫn còn quốc tịch Việt Nam và phải đăng ký với cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài trước ngày 01/7/2019 để giữ quốc tịch Việt Nam. Chính phủ quy định trình tự, thủ tục đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam”.

Quy định trình tự, thủ tục đơn giản

Cho ý kiến dự án, Chủ nhiệm Hội đồng dân tộc Quốc hội Ksor Phước đặt vấn đề, tại sao chỉ có hơn 6.000 người đăng ký giữ quốc tịch? Do công tác tuyên truyền còn nhiều rào cản hay do nguyên nhân gì? Cần phải nhìn nhận đầy đủ hơn về người Việt Nam định cư ở nước ngoài mới tìm phương án hợp lý. Các phương án phải bảo đảm sự ổn định phát triển của đất nước. Chính phủ và Ủy ban Pháp luật cần phân tích rõ vai trò, vị trí của người Viêt Nam ở nước ngoài, những mặt thuận và không thuận khi thực hiện các phương án, nhất là phải phải làm rõ trường hợp 2 quốc tịch.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Trần Văn Hằng, sau 5 năm thực hiện kết quả rất hạn chế. Những địa bàn có đông người Viêt Nam thì lại rất ít người đăng ký. Nếu không sửa đổi Luật sẽ khiến hàng triệu người mất quốc tịch, thành người không quốc tịch (trừ một số ít được nhập tịch nước ngoài) dẫn đến nguy cơ tăng kiều bào về nước để giữ quốc tịch, gây xáo trộn cho tình hình nhất là ở những địa bàn biên giới. Việc đăng ký khó khăn, cộng công tác tuyên truyền hạn chế, cơ quan đại diện kiêm nhiệm nhiều nước, nếu theo đề xuất của Chính phủ sẽ khó khả thi và sẽ trở lại như thời gian qua.

Chủ nhiệm Ủy ban đối ngoại cho rằng, chỉ cần quy định những người chưa mất quốc tịch Việt Nam thì đương nhiên còn quốc tịch. Vấn đề quản lý như thế nào thì cần xây dựng đề án riêng, không cần đưa vào luật.

Tán thành cần giải quyết tình trạng không rõ ràng về quốc tịch của một bộ phận kiều bào, Phó Ban Nội chính Trung ương Nguyễn Doãn Khánh bày tỏ băn khăn, liệu kéo dài thêm 5 năm sau khi hết hạn 1/7/2019, có phải tiếp tục sửa đổi Luật. Vì vậy, Luật không ấn định thời hạn đăng ký cụ thể mà phân cấp cho Chính phủ quy định để “không phải sửa đổi Luật, linh hoạt tùy tình hình thực tiễn đăng ký giữ quốc tịch để điều chỉnh”.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nhấn mạnh, dù quy định việc đăng ký giữ quốc tịch như thế nào thì cũng "kiên quyết không quy định thời  hạn" và các thủ tục cần được đơn giản hóa tối đa. Nhận định rằng, việc đăng ký khó khăn, cộng công tác tuyên truyền hạn chế, cơ quan đại diện kiêm nhiệm nhiều nước nên phương án kéo dài thêm 5 năm thời gian đăng ký giữ quốc tịch như đề xuất của Chính phủ là khó khả thi, Ủy ban thường vụ cho rằng, chỉ cần quy định những người chưa mất quốc tịch theo pháp luật trước khi Luật quốc tịch có hiệu lực thì đương nhiên còn quốc tịch Việt Nam và phải đăng ký để giữ quốc tịch theo quy định.

Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đều đồng ý với phương án vẫn giữ việc đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài nhưng không quy định cụ thể thời hạn đăng ký giữ quốc tịch.  

Thảo Nguyên